Elisabeth van Culemborg


Ze (1475-1555) komt uit een voornaam adellijk geslacht uit het drie-provinciën-punt (Z-H, Utr. en Gel.) vlak onder de stad Utrecht. Ze groeide op aan het hof in Brussel tegelijkertijd met Filips de Schone, die heerste over Nederland, België, Luxemburg en Bourgondië. Haar 3 broers overleden en zij werd daardoor erfvrouwe van Culemborg en Hoogstraten (een dorp in België).
Elisabeth trouwde met Jan van Luxemburg en 3 jaar later werd ze vrouwe van Culemborg, na het overlijden van haar vader. Natuurlijk beheerde Jan de belangrijkste bezittingen van haar vader, maar hij was er veel niet en dan nam Elisabeth de honneurs waar. Ze had een dubbele taak want ze was ook hofdame in de hofhouding van de echtgenote van…Filips de Schone. Toen hij overleed, trad Margaretha van Oostenrijk op als regentes en Elisabeth ging naadloos over naar haar hofhouding. De man van Elisabeth werd lid van Margaretha’s Geheime Raad.
Jan overleed en zij huwde binnen een jaar met Antoon van Lalaing. Hij volgde zijn vader op als stadhouder van Holland en Zeeland en ze waren druk in de weer met het reizen tussen hun bezittingen, samen met een flinke hofhouding. Ze hadden namelijk 4 onderkomens, in Culemborg, Mechelen, Brussel en Hoogstraten. Ze wilden iets goeds doen voor Culemborg door een schooltje voor armlastige leerlingen op te richten, maar dat liep niet en werd uiteindelijk een hofje voor 12 oude mannen en vrouwen.
Toen Elisabeth 65 jaar oud was, overleed ook de 2e echtgenoot. Daarop droeg ze haar bezittingen over aan 2 neven en zelf behield ze vruchtgebruik van Culemborg. Ze was druk met het bestuur van het stadje, want ze wilde, koste wat het kost, de Reformatie buiten de deur houden. Dat betekende een verbod op de boeken over de Reformatie, want dat was ketters, en vergaderingen waren al helemaal uit den boze. Om de bepalingen kracht bij te zetten, werden een stel Jezuïten naar de stad gehaald….bepaald geen lieverdjes. De mensen moesten de Gregoriaanse gezangen kennen en de goede manieren. Er werd een huis met een kaatsbaan, doolhof, boomgaard én moestuin gebouwd. Dat was waarschijnlijk bedoeld voor 2 nog jongere neven die door haar streng katholiek werd opgevoed. Zij werd uiteindelijk 80 en haar lichaam werd bijgezet bij dat van haar 2e man in Hoogstraten. In Culemborg en haar andere bezittingen werden de klokken van de kloosters 3 keer per dag 30 dagen lang geluid.
Wat is er, bijna 5 eeuwen later, nog over van haar bezittingen? In Hoogstraten staat de kerk, met de graftombe van haar en haar man, er nog steeds. In Culemborg heeft 4 eeuwen lang het weeshuis een belangrijke rol gespeeld in de stad. Dat was gesticht met het geld van hun erfenis. Het was het eerste weeshuis wat als zodanig is gebouwd in de Noordelijke Nederlanden. Sinds de jaren ’50 zijn de wezen vertrokken en is er nu het Weeshuismuseum gevestigd. De Stichting Elisabeth Weeshuis bestaat echter nog steeds. Het is een liefdadigheidsinstelling die de nalatenschap van Elisabeth beheert.
Op het schilderij zie je twee mannen. Het zou logisch zijn om te denken dat de man links haar 2e echtgenoot is en de man rechts de 1e. Deze is tenslotte veel vager dan de man links. Over het algemeen betekent het dat die het eerste is overleden. Maar ik was wel nieuwsgierig naar de familiewapens naast hun hoofd en dan is het precies omgedraaid. De reden zal wel gissen blijven… Als je 80 wordt, verschillende bezittingen hebt, een grote hofhouding kunt voeren en zoveel invloed kunt uitoefenen in 1 stad, kun je wel stellen dat ze als ‘winnaar’ uit de bus is gekomen.
Contact
+31 (0)6-23934932
yvonne@kroontours.nl
Stadtours
Lezingen
Familietours
Over Yvonne
Vrouwen Bieb
Algemene Voorwaarden
Privacy verklaring
Disclaimer
Cookie verklaring